Tahkimde Uyuşmazlık Kriterleri ve Yargı Yetkisi: Hong Kong Temyiz Mahkemesi’nin Kararı Işığında Değerlendirme

“Tango yapmak için iki kişi gerekir”: Hong Kong Temyiz Mahkemesi, taraflar arasında uyuşmazlık olmadığı gerekçesiyle tahkim kararına itirazı kabul etti.

Hakem, herhangi bir sorumluluk iddiası olmadığı halde sorumluluk bulunmadığı kararı verme yetkisine sahip değildir. Karar, Hong Kong mahkemelerinin münhasır yargı yetkisine sahip konulara ilişkin uygunsuz yorumlar nedeniyle kamu düzenine aykırı bulundu.

Hong Kong Temyiz Mahkemesi, ICC tahkim kararının bazı kısımlarını, uyuşmazlık bulunmadığı ve bu nedenle hakemin yargı yetkisinin devreye girmediği gerekçesiyle iptal eden ilk derece mahkemesi kararını onadı. (CMBICDHAW Investments Ltd v. CDH Fund V Ltd Partnership and Others [2024] HKCA 516)

Hakem, tahkim davalıları tarafından aleyhlerinde herhangi bir sorumluluk iddia edilmemiş iki tahkim davacısı lehine dolandırıcılık ve komplo suçlamalarına ilişkin sorumluluk bulunmadığı kararı vermişti. Mahkeme, bu iki taraf arasında herhangi bir uyuşmazlık olmadığı ve bu sebeple hakemin yargı yetkisinin devreye girmediğine karar verdi.

Mahkeme ayrıca;

(i) tahkim anlaşmasına taraf olmayan çeşitli kişilerin sürecin açıkça kötüye kullanılması yoluyla, daha önce yargılamaya konu olan meselelerin hakem tarafından karara bağlanması amacıyla tahkim başlatmış olmaları nedeniyle kararın kamu düzenine aykırı olduğuna ve,

(ii) Hong Kong mahkemelerinin münhasır yargı yetkisine sahip konulara ilişkin uygunsuz yorumlar yapıldığına hükmetti. Ayrıca, hakemin bu konularda yetkisi olmadığını kabul etmesine rağmen, gereksiz ve uygunsuz yorumlarda bulunduğu belirtildi.

Arka Plan
Karara itiraz eden taraf, CMB, CDH Fund V Limited (Fund) ve CDH Grand Cattle Holdings Limited (Cattle) ile bir Ortak Yatırım Sözleşmesi (Agreement) imzalamıştır. Bu sözleşme kapsamında CMB, Çin Halk Cumhuriyeti’nde sığır eti ve diğer et ürünlerinin üretimi, işlenmesi ve satışı konusunda uzmanlaşmış bir şirkette (HC) azınlık hisse senedi almak için 10 milyon ABD doları yatırım yapmayı kabul etmiştir. Sözleşme, Fund ve Cattle adına, HC’nin Genel Müdürü Bay Li (L) ve bir çalışanı olan Bay Xiong (X) tarafından müzakere edilmiştir. (kendileri sözleşmeye taraf değildir)

CDH Fund V Limited ve CDH Grand Cattle Holdings Limited’e Gönderilen Mektup
Sözleşmenin imzalanmasından beş yıl sonra, CMB, avukatları aracılığıyla Fund ve Cattle’a bir mektup göndererek, yatırımlarının düzgün bir şekilde yönetilmediğinden ve mütevelli olarak görevlerini ihlal ettiklerinden şikayet etmiştir. Mektupta ayrıca, tatmin edici bir yanıt verilmemesi durumunda yasal işlem başlatılacağı uyarısında bulunulmuştur. Ancak bu tehdit somut bir dava açılmasıyla sonuçlanmamıştır.

Mahkeme Süreci
Daha sonra CMB, Hong Kong’da Bay Li, Bay Xiong, HC’nin kontrol hissedarı ve yöneticisi olan Bay C ve CDH Investments Management (Hong Kong) Limited (Management) aleyhine dava (Litigation) açmıştır. CMB, davalıların kendisine sahte beyanlarla sözleşme imzalattıklarını ve yasadışı yollarla dolandırıcılık yapmak üzere komplo kurduklarını iddia etmiştir.

Tahkim Süreci
Kısa bir süre sonra, Fund ve Cattle (sözleşmeye taraf olup davaya taraf olmayanlar), CDH Investments Management (Hong Kong) Limited, Li ve Xiong (davaya taraf olup sözleşmeye taraf olmayanlar) ile birlikte CMB aleyhine ICC tahkim sürecini başlatmışlardır.

Tahkim başvuru dilekçesinde tahkim davacıları, (diğer taleplerin yanı sıra) “Fund ve Cattle’ın, doğrudan veya temsilcileri aracılığıyla (Sözleşmeye Taraf Olmayan Taraflar) dolandırıcılık, komplo ve mütevelli görevlerinin ihlali iddialarına ilişkin olarak CMB’ye karşı hiçbir sorumluluğu bulunmadığına” dair bir karar talep etmişlerdir.

CMB, hakemin yetkisine itiraz ederek,

(i) Fund ve Cattle tarafından ileri sürülen taleple ilgili olarak hakemin karara bağlayabileceği bir uyuşmazlık olmadığını ve,

(ii) Sözleşmeye Taraf Olmayan Tarafların sözleşmeye ve dolayısıyla tahkim anlaşmasına taraf olmadıklarını ileri sürmüştür.

Hakem Kararı
Hakem, Fund ve Cattle’ın sorumluluk bulunmadığı kararı talep etmeleri hususunda yetkisinin olduğunu kabul etmiş ve “[Fund ve Cattle’ın], dava konusu olan [Sözleşme]’den kaynaklanan iddialarla ilgili olarak CMB’ye karşı sorumluluğu bulunmadığını” tespit etmiştir. Ancak, Sözleşmeye Taraf Olmayan Taraflarca talep edilen yardımı sağlama yetkisine sahip olmadığını kabul etmesine rağmen, “bu yorumların [davaya] bir miktar yardımcı olabileceği umuduyla ve bu konular hakkında karar vermek gerekli olmasa da” birtakım yorumlar yapmıştır. Bu yorumlar arasında “[Dava]da ileri sürülen iddiaların görünürde olasılık dışı olduğu” ifadesi de yer almaktadır.

İlk Derece İptal Kararı
CMB, Hong Kong Tahkim Yönetmeliği’nin 81. maddesi uyarınca ilk derece mahkemesine başvurarak, Fund ve Cattle lehine verilen sorumluluk bulunmadığı kararının ve hakemin Sözleşmeye Taraf Olmayan Taraflar hakkındaki yorumlarının, hakemin yargı yetkisi olmaksızın verildiğini ve/veya kamu düzenine aykırı olduğunu ileri sürerek iptalini talep etmiştir. Mimmie Chan J, ortada bir uyuşmazlık olmadığı için hakemin yargı yetkisine sahip olmadığını kabul etmiş ve bu nedenle kamu düzeni konusunda karar vermemiştir.

Fund ve Cattle’ın temyize başvurmasına izin verilmiş, ancak temyiz başvurusu reddedilmiştir.

Yargı Yetkisi Hakkında Karar
Temyiz Mahkemesi, “tango yapmak için iki kişi gerekir” ilkesinin yerleşik bir kural olduğunu belirterek, temel soruyu “bir hakeme yargı yetkisi verebilecek bir ‘uyuşmazlık’ yaratmak için iki kişinin gerekli olup olmadığı” şeklinde ortaya koymuştur.

Bu sorunu ele alırken mahkeme, Hong Kong mahkemelerinin tahkim anlaşmalarını destekleme politikasını kabul etmekle birlikte, bir tarafın yalnızca sözleşmenin uygun muhatabına karşı tahkime başvurabileceğini ve daha önce hiç yapılmamış bir iddianın esassızlığını kabul ettirmek amacıyla tahkim başlatmanın yapay olacağını belirtmiştir.

Mahkeme ayrıca, uyuşmazlığın varlığına ilişkin olarak şu yerleşik ilkeleri kaydetmiştir:

Tahkim bağlamında “uyuşmazlık” terimi kapsayıcı şekilde yorumlanmalıdır.
Tarafların bir hukuki dava nedeni ileri sürmesine gerek yoktur; uyuşmazlık, bir tarafın ileri sürdüğü pozisyonun diğer tarafça reddedilmesi veya kabul edilmemesiyle ortaya çıkabilir.
Uyuşmazlığın olup olmadığı, tahkim sürecinin başlatıldığı andaki duruma göre belirlenir, çünkü uyuşmazlığın varlığı hakemin yetkisini devreye sokar.

Kamu Düzeni Hakkında Karar
Temyiz Mahkemesi ayrıca, tahkim kararının belirli kısımlarının Hong Kong’un kamu düzenine aykırı olduğuna ve bu sebeple iptal edilmesi gerektiğine karar vermiştir. Kararın kamu düzenine aykırılığı, özellikle Sözleşmeye Taraf Olmayan Tarafların, tahkimi kötüye kullanarak yargı yetkisi mahkemelere ait olan konularda karar çıkarmaya çalışmaları ve hakemin bu konularda gereksiz yorumlar yapmasıyla açıklanmıştır.

Bu karar, Temyiz Mahkemesi’ne göre, tahkim ve dava süreçlerinin farklı yetki alanlarına sahip olduğunu ve bir hakemin yargı yetkisine sahip olabilmesi için tahkim anlaşması kapsamına giren bir uyuşmazlık bulunması gerektiğini vurgulamaktadır. Tahkime başvuracak tarafların, gerçek bir uyuşmazlığın var olduğundan emin olmaları gerektiği ve olumsuz beyan taleplerinin uyuşmazlıktaki belirli konulara dayanması gerektiği uyarısında bulunulmaktadır.

Tahkimde Uyuşmazlık Kriterlerinin Önemi

Tahkim süreçlerinde bir uyuşmazlığın var olup olmadığı, hakemin yetkisini belirleyen en kritik unsurlardan biridir. Tahkim anlaşmaları taraflar arasında anlaşmazlık çıktığında devreye girer ve tahkim mahkemesinin yargı yetkisi, yalnızca gerçek bir uyuşmazlığın varlığı halinde işletilebilir. Bu nedenle, tahkime başvurmadan önce tarafların arasında gerçek ve somut bir uyuşmazlık olup olmadığının belirlenmesi, sürecin doğru yönetilmesi açısından hayati önem taşır.

Hong Kong Temyiz Mahkemesi’nin kararı, bir uyuşmazlık olmaksızın tahkime başvurmanın, sürecin kötüye kullanılması olarak değerlendirilebileceğini açıkça ortaya koymuştur. Karar, tahkim mekanizmasının amacı olan etkin ve hızlı çözüm sürecinin, sadece taraflar arasında gerçek bir anlaşmazlık olduğunda işlerlik kazanacağını vurgulamaktadır. Aksi halde, uyuşmazlık bulunmayan durumlarda tahkime başvurulması, mahkemelerin yargı yetkisine müdahale anlamına gelecek ve kamu düzenine aykırılık teşkil edebilecektir.

Uyuşmazlık Kriterlerinin Tahkim Anlaşmalarına Etkisi

Bu karar ayrıca, tahkim anlaşmalarının kapsamının ve taraflar arasındaki uyuşmazlıkların net bir şekilde tanımlanmasının önemini vurgulamaktadır. Tarafların tahkim anlaşmasını hazırlarken, hangi durumların uyuşmazlık olarak değerlendirileceğini ve tahkim sürecinin nasıl işleyeceğini açıkça belirlemeleri gerekmektedir. Taraflar arasında bir anlaşmazlık olmadığı durumlarda tahkime başvurulması, hem sürecin maliyetini artırmakta hem de gereksiz bir yargı yükü yaratmaktadır.

Bu bağlamda, tahkim anlaşmasının imzalanması aşamasında tarafların dikkatli bir şekilde hareket etmeleri, uyuşmazlık doğmadıkça tahkime başvurulmaması gerektiği gibi hususların göz önünde bulundurulması büyük önem taşır. Aksi takdirde, Hong Kong Temyiz Mahkemesi’nin bu kararında olduğu gibi, tahkim kararının iptali söz konusu olabilir.

Sonuç Olarak; Hong Kong Temyiz Mahkemesi’nin bu kararı, tahkim ve uyuşmazlık kavramlarının sınırlarının daha da netleşmesine katkı sağlamıştır. Gerçek bir uyuşmazlık bulunmadığı durumlarda tahkime başvurulmasının hukuki geçerliliği tartışmalı hale gelmiş ve mahkemelerin kamu düzenini koruma sorumluluğu daha da belirginleşmiştir. Uyuşmazlığın olmadığı durumlarda tahkim süreçlerinin başlatılması, tahkim anlaşmalarının doğru şekilde uygulanmasını engellemekte ve mahkemelerin yargı yetkisine müdahale niteliği taşımaktadır.

Bu sebeple; tahkime başvuracak tarafların, uyuşmazlıkların niteliğini dikkatle değerlendirip, tahkim sürecinin yalnızca gerçek uyuşmazlıklar için devreye gireceğini unutmamaları gerekmektedir. Bu karar, uyuşmazlık çözümünde tahkim mekanizmasının doğru şekilde işletilmesi için önemli bir yol gösterici nitelik taşımaktadır.